Deel 1: De geschiedenis van de weekmarkt en het ontstaan in Eygelshoven
door Boudewijn Nols – Stichting “Eygelshoven door de eeuwen heen”

Op zaterdag 4 en zondag 5 oktober besteedt de Stichting “Eygelshoven door de eeuwen heen” aandacht aan het feit dat het 100 jaar geleden is dat de gemeente Eygelshoven is gestart met een weekmarkt. Op zaterdag 4 oktober wordt de Putstraat afgesloten en komen er hier marktkramen met speciale producten. Op zondag 5 oktober worden er in de Laethof een aantal marktkooplieden gehuldigd die al decennia vertegenwoordigd zijn in Eygelshoven. Op beide dagen is er op de binnenplaats van de Laethof een markt met een tentoonstelling en toneeluitvoering.
De komende weken in de Anselbode alvast een voorproefje met informatie over onze honderdjarige weekmarkt.

Geschiedenis van de markt
Het woord markt is afgeleid van het Latijnse woord mercatus, hetgeen markt maar ook handel betekent. De handelaar die op een markt staat is een marktkoopman. Een koopman met een kraam wordt een kramer genoemd. Een markt is een verkoopgelegenheid met kramen. Een markt kan overdekt in een hal gehouden worden zoals in de Markthallen in Rotterdam. In Nederland wordt echter in bijna alle gevallen de markt in de buitenlucht georganiseerd, op een plein of in een straat. Volgens ter plaatse geldende marktregels proberen marktlieden op (huur)kramen of vanuit (eigen) verkoopwagens waar aan de man te brengen.
Met markt bedoelen we meestal de weekmarkt die een of meerdere keren per week plaatsvindt. Er zijn allerlei soorten weekmarkten. Gespecialiseerde markten zoals de groentemarkt, de vismarkt, de kaasmarkt zoals in Alkmaar en Gouda, en de bloemenmarkt zoals in Amsterdam. Er zijn ook algemene markten waar alle soorten producten worden aangeboden zoals in Eygelshoven. Meestal verse producten zoals groente, fruit, kaas, vis, vlees, gevogelte en brood, maar ook kleding en schoenen, bloemen en planten, huishoudelijke spullen, snoep, noten en snacks.
Daarnaast zijn er nog de jaarmarkten die eens per jaar worden gehouden. Een jaarmarkt werd in het verleden vaak gecombineerd met een kermis.
Een markt kan genoemd worden naar een gebeurtenis; een veemarkt zoals die nu nog meerdere keren per week is in Leeuwarden en Purmerend. De boekenmarkt in Deventer is de grootste van Europa. En een rommelmarkt die wekelijks in Luik langs de kaaien van La Batte is of jaarlijks in de Bosweg.
Weekmarkten zoals in Eygelshoven worden al eeuwen gehouden. Markten in Nederland zijn ontstaan nadat men meer produceerde en oogstte dan men zelf nodig had. Er was een overschot en er ontstond behoefte om te ruilen met anderen. Bepaalde ontmoetingsplaatsen werden gecreëerd alwaar men kwam om te ruilen. Dat waren meestal de pleinen in het centrum van het dorp of bij de bruggen en doorvoerkanalen in de grotere plaatsen. De echte markt ontstond pas ontstaan toen het muntstelsel werd ingevoerd. De stad die met de eer strijkt van eerste marktstad in Nederland is waarschijnlijk Zwolle, rond het jaar 1000. Maastricht zou daarna snel zijn gevolgd met het invoeren van vaste marktdagen.

De weekmarkt in Eygelshoven
Ook door Eygelshovenaren worden producten van land- en tuinbouw verkocht op markten. In het naburige Pruisen, in Kerkrade en in Heerlen. Heerlen heeft al sinds 1845 een weekmarkt. Op dinsdag 7 januari 1845 is de eerste marktdag voor granen en groenten in Heerlen. En vervolgens iedere volgende dinsdag. Op de Veemarkt is de granenmarkt en op de Kerkplaats de groentemarkt georganiseerd. Zo meldt de gemeente Heerlen in “Journal du Limbourg” op 8 december 1844. Later in 1849 wordt er een tweede marktdag ingesteld op zaterdagochtend.3 Ook Kerkrade heeft vanouds een weekmarkt op vrijdag. In 1893 ontstaat discussie tussen de gemeenten Heerlen en Kerkrade. Men constateerde dat producten gekocht op dinsdag in Heerlen vrijdags werden doorverkocht in Kerkrade. Waardoor er minder animo meer was voor de markt zaterdags in Heerlen. Voorstel van de Heerlense raad is om de marktdagen te ruilen. In Heerlen op dinsdag en vrijdag en in Kerkrade op zaterdag. Het gemeentebestuur van Heerlen zou het gaan bespreken met haar collega’s in Kerkrade. Nog steeds is er weekmarkt in Heerlen op dinsdag en zaterdag en in Kerkrade op vrijdag.
Na de Eerste Wereldoorlog komen er in steeds meer gemeenten weekmarkten. In Spekholzerheide is er sinds jaren een vee- en groentemarkt. Aangeboden worden varkens, kippen, boter, eieren en allerlei groenten van het seizoen. In Kerkrade wordt in 1924 de markt op vrijdag zelfs uitgebreid met manufacturen, mode-waren, lederwaren, galanterieën, porselein, glaswerk en kramerijen. In 1926 wordt in de raad van Kerkrade voorgelegd om ook een weekmarkt in Bleijerheide en Chèvremont in te stellen. Het voorstel wordt echter verworpen, vier marktdagen in Kerkrade wordt als te veel beschouwd.

In december 1924 geven gedeputeerde staten van Limburg goedkeuring op het besluit van de gemeenteraad van Eygelshoven van 27 oktober 1924 tot instelling van een weekmarkt. De eerste weekmarkt is dan op woensdag 1 april 1925 van 7:30 tot 12:30 uur zoals de advertentie in het Limburgsch Dagblad van 26 maart 1925 laat zien. Kramerijen, groenten, fruit, vis en andere levensmiddelen kunnen er worden verkocht en gekocht. De staanplaatsen zijn in eerste instantie kosteloos.

Deel 2: De zaterdagmarkt

1957
Het is 1957. De weekmarkt op woensdagochtend wordt nog steeds goed bezocht. Eygelshoven, met de twee mijnen Laura en Julia, is een welvarende gemeenschap. Kolen zijn hard nodig voor de wederopbouw van Nederland. De mijnen vormen de motor van de economie in Zuid-Limburg; vrijwel ieder gezin in de regio heeft direct of indirect met de mijnbouw te maken. Vanaf 1950 loopt de productie op, de lonen zijn hoog en het gaat goed met de mijnwerkers.

In de gemeenteraad van Eygelshoven wordt al een tijd gespeculeerd om een tweede weekmarktdag in te stellen. Het kopend publiek in Eygelshoven moet zoveel als mogelijk de gelegenheid hebben om alle boodschappen in de eigen gemeente te doen. B & W hebben naar aanleiding van deze wens van de gemeenteraad een onderzoek laten uitvoeren. Een extra weekmarkt op zaterdagmiddag zou een goede oplossing zijn. In de zomermaanden van 15:00 tot 19:00 uur en in de wintermaanden van 14:00 tot 18:00 uur. In de raadsvergadering op donderdag 25 juli 1957 wordt dit voorgesteld en goed bevonden. Daarop geven de Gedeputeerde Staten van Limburg in oktober 1957 hun goedkeuring op het besluit van de gemeente Eygelshoven tot het instellen van een extra weekmarkt op zaterdagmiddag. Op zaterdag 26 oktober is de eerste marktdag ’s middags van 14:00 tot 18:00 uur. De markt op woensdagochtend blijft gehandhaafd.

Markt wordt verplaatst vanwege bouw Socio
De weekmarkt op woensdag en zaterdag wordt gehouden op het marktplein. In 1957 is dat het terrein dat omsloten wordt door een deel van de Marktstraat (nu Terbruggen), een deel van de Torenstraat, een deel van de Laurastraat en de achterzijde van de panden aan de Hoofdstraat (nu Veldhofstraat). Daar komt verandering als begonnen wordt met de nieuwbouw van het Socio in 1971. Inmiddels zijn de panden langs de Hoofdstraat en deels de Laurastraat afgebroken. Op het vrijgekomen terrein komt het nieuwe multifunctionele gebouw genaamd Socio.

De zaterdagmarkt zal moeten uitwijken en wordt een straatmarkt in de Anselderlaan. De omwonenden ondervinden hier uiteraard overlast van. Ook de marktkooplieden zijn niet tevreden want hun standplaatsen zijn anders en hun vaste klandizie vindt de weg niet meer naar hun kraam. De markt wordt verplaatst naar de onderzijde van de Laurastraat en deels Op den Dries.
Als het Socio gereed is vindt de zaterdagmarkt plaats in de onderzijde van de Laurastraat en langs Terbruggen. De gedachten van de gemeente is dat op die manier de lokale middenstand ook meeprofiteert van de inmiddels zeer succesvolle zaterdagmarkt.

Ooit is de zaterdagmarkt bedacht voor de Eygelshovenaren zodat deze meer mogelijkheden hebben om in Eygelshoven alle boodschappen te doen. De zaterdagmarkt is inmiddels zeer bekend in de regio en vooral bij onze Oosterburen. Het feit dat de markt op zaterdag is waar de meeste mensen vrijaf hebben heeft hierbij geholpen. Ook de goede bereikbaarheid van Eygelshoven vanuit Duitsland. Daarbij hebben sinds de zestiger jaren steeds meer mensen een auto en kunnen zich dus makkelijker verplaatsen.

Echter de belangrijkste factor is het goede aanbod aan diverse producten, dat heeft onze Duitse buren naar de Eygelshovense markt gelokt; verse vis en groenten in groten getale, dat kent men in Duitsland niet op deze schaal. En de marktkooplieden richten zich op de Duitse klant; de koopwaar wordt steeds meer in DM (Deutsche Mark) aangeboden.

Op 1 november 1976 keert de markt weer terug op het Socio-plein en het onderste deel van de Laurastraat. Na het gereedkomen van het Horeca-plein langs Terbruggen is de zaterdagmarkt volledig terug op de pleinen rondom het Socio. De marktkramen van de Laurastraat zijn allemaal verhuisd naar een nieuwe plek. De Laurastraat is weer beschikbaar voor verkeer. De openingstijden van de zaterdagmarkt zijn van 8:00 tot 17:00 uur.
De woensdagmarkt is ook nog steeds. “Jaap de Volendammer” staat er met vis en vooral de gebakken vis doet op woensdag gretig aftrek. Ook Vanderoord Kaasboer is er woensdags en sinds enige tijd is er een kleine kraam met loempia’s en sateh.

60-jarige jubileum
In oktober 1983 wordt het 60-jarige jubileum van de weekmarkt gevierd. Eigenlijk anderhalf jaar te vroeg, want de eerste weekmarkt was op woensdag 1 april 1925. De marktcommissie organiseert de feestelijkheden. “De bekende Eygelshovense weekmarkt, ook zeer in trek bij de Duitsers, bestaat zestig jaar. De vijftig standhouders zullen zaterdag van 13 tot 17 uur bijzonder aandacht schenken aan het diamanten feest door een reeks waardebonnen uit te delen aan de bezoekers, die meteen kunnen worden ‘omgezet’ “ zo schrijft het Limburgs Dagblad in 1983.

Deel 3: Overlast, verloting van een auto, zakkenrollers en de beste markt van Nederland

Overlast
Vanaf 1980 stijgt de belangstelling voor de zaterdagmarkt in hoge mate. Vooral onze Oosterburen weten de markt te vinden, de openingstijden worden opgerekt, er wordt meer en meer verkocht. Echter al die belangstelling leidt ook tot overlast. De overlast heeft drie thema’s. Vuil, stank en parkeren. Vanaf 1983 beginnen omwonenden te klagen over zwerfvuil dat door de straten waait en in tuinen achterblijft. Buurtbewoners blijven klagen en in 1987 wordt wederom de krant erbij gehaald. In het Limburgsch Dagblad van 18 februari 1987 komen de drie overlastthema’s aanbod. De buurt klaagt nog steeds over de rommel die achterblijft of door de straten waait. Dagenlang hangt er nog een vislucht op het Socio-plein. En bezoekers kunnen geen vrije parkeerplek vinden wat leidt tot veel foutparkeerders. Ook de gemeente komt aan het woord en bagatelliseert de kritiek. In een raadsvergadering in Kerkrade krijgt de schoonmaakploeg van de gemeente nog complimenten voor haar werk op de drukbezochtste zaterdagmarkt in Zuid-Limburg. Wethouder Hermans wordt geciteerd: “Het valt allemaal mee. Voor de marktkooplui en de middenstand is het een impuls en de gemeente kijkt ook naar de belangen van die groep. Als je alles op een rijtje zet met de overlast, blijven de welvaartsvoordelen groter met ook Rimburg als achterland. Voor ons kan het de toets van de kritiek weerstaan.” Toch is er door de gemeente geluisterd en in de loop van de jaren is de situatie sterk verbeterd. Het parkeren en de verwijzingen naar de parkeerplekken is ter hand genomen. Er zijn twee grote parkeerlocaties erbij gekomen. Met de marktkooplieden zijn goede afspraken gemaakt over het opruimen en om de stankoverlast te verminderen. Daarbij rijdt gemeentereiniging na afloop van de markt met veegmachines door diverse straten om het resterende zwerfvuil op te ruimen.

Verloting van een auto
In 1990 bedenken de marktkooplieden een ludieke actie; een verloting en de hoofdprijs is een auto! Marktmeester van Eygelshoven de heer Nafzger mag op zaterdag 9 juni het winnende lot trekken. Publiek is massaal aanwezig. Onder de toeschouwers is Anouska Steijvers uit Eygelshoven, zij heeft het winnende lot en is helemaal hotel-de-botel. Ze is nog net geen achttien en heeft nog geen rijbewijs, maar is wel aan het lessen. Samen met de leden van marktcommissie gaan zij naar café “De Posthoorn” om bij te komen en verdere details te bespreken. Anouska belt haar moeder die ook naar de Posthoorn komt en regelt dat de auto zolang bij autobedrijf Ton Quaedvlieg blijft staan, totdat haar dochter het rijbewijs heeft. Iedereen kijkt terug op een geweldig actie. De marktkooplieden die de afgelopen weken duizenden extra klanten kregen. De firma Ton Quaedvlieg meldt dat verschillende mensen afgelopen week hebben gebeld hoe het zat met de auto. Ze hebben zelfs een brief uit de DDR (voormalig Oost-Duitsland) gekregen met de vraag wie de auto heeft gewonnen.

Zakkenrollers
De markt bruist van leven: iedereen lijkt in de ban van koopjes en gezelligheid. Maar tussen de menigte beweegt iemand met een ander doel. Hij kijkt niet naar de kramen, maar naar de jassen en tassen van nietsvermoedende bezoekers. Eén onoplettend moment, één stootje in de drukte … en een portemonnee wisselt onzichtbaar van eigenaar. Waar de meeste mensen komen om te kopen, komen zakkenrollers om te stelen. Zo ook op de zaterdagmarkt in Eygelshoven. In 1994 worden zakkenrollers actief op de zaterdagmarkt, het haalt meermaals de krant om iedereen in de regio te waarschuwen voor deze personen. , , , Helaas zijn er nooit daders opgepakt.

Beste markt van Nederland
In 2016 is de zaterdagmarkt in Eygelshoven verkozen tot de beste middelgrote markt van Nederland. Een tegel op het Socio-plein, inmiddels versleten, herinnert nog aan dit feestelijke feit.