Deel 1: De geschiedenis van de weekmarkt en het ontstaan in Eygelshoven
door Boudewijn Nols – Stichting “Eygelshoven door de eeuwen heen”
Op zaterdag 4 en zondag 5 oktober besteedt de Stichting “Eygelshoven door de eeuwen heen” aandacht aan het feit dat het 100 jaar geleden is dat de gemeente Eygelshoven is gestart met een weekmarkt. Op zaterdag 4 oktober wordt de Putstraat afgesloten en komen er hier marktkramen met speciale producten. Op zondag 5 oktober worden er in de Laethof een aantal marktkooplieden gehuldigd die al decennia vertegenwoordigd zijn in Eygelshoven. Op beide dagen is er op de binnenplaats van de Laethof een markt met een tentoonstelling en toneeluitvoering.
De komende weken in de Anselbode alvast een voorproefje met informatie over onze honderdjarige weekmarkt.
Geschiedenis van de markt
Het woord markt is afgeleid van het Latijnse woord mercatus, hetgeen markt maar ook handel betekent. De handelaar die op een markt staat is een marktkoopman. Een koopman met een kraam wordt een kramer genoemd. Een markt is een verkoopgelegenheid met kramen. Een markt kan overdekt in een hal gehouden worden zoals in de Markthallen in Rotterdam. In Nederland wordt echter in bijna alle gevallen de markt in de buitenlucht georganiseerd, op een plein of in een straat. Volgens ter plaatse geldende marktregels proberen marktlieden op (huur)kramen of vanuit (eigen) verkoopwagens waar aan de man te brengen.
Met markt bedoelen we meestal de weekmarkt die een of meerdere keren per week plaatsvindt. Er zijn allerlei soorten weekmarkten. Gespecialiseerde markten zoals de groentemarkt, de vismarkt, de kaasmarkt zoals in Alkmaar en Gouda, en de bloemenmarkt zoals in Amsterdam. Er zijn ook algemene markten waar alle soorten producten worden aangeboden zoals in Eygelshoven. Meestal verse producten zoals groente, fruit, kaas, vis, vlees, gevogelte en brood, maar ook kleding en schoenen, bloemen en planten, huishoudelijke spullen, snoep, noten en snacks.
Daarnaast zijn er nog de jaarmarkten die eens per jaar worden gehouden. Een jaarmarkt werd in het verleden vaak gecombineerd met een kermis.
Een markt kan genoemd worden naar een gebeurtenis; een veemarkt zoals die nu nog meerdere keren per week is in Leeuwarden en Purmerend. De boekenmarkt in Deventer is de grootste van Europa. En een rommelmarkt die wekelijks in Luik langs de kaaien van La Batte is of jaarlijks in de Bosweg.
Weekmarkten zoals in Eygelshoven worden al eeuwen gehouden. Markten in Nederland zijn ontstaan nadat men meer produceerde en oogstte dan men zelf nodig had. Er was een overschot en er ontstond behoefte om te ruilen met anderen. Bepaalde ontmoetingsplaatsen werden gecreëerd alwaar men kwam om te ruilen. Dat waren meestal de pleinen in het centrum van het dorp of bij de bruggen en doorvoerkanalen in de grotere plaatsen. De echte markt ontstond pas ontstaan toen het muntstelsel werd ingevoerd. De stad die met de eer strijkt van eerste marktstad in Nederland is waarschijnlijk Zwolle, rond het jaar 1000. Maastricht zou daarna snel zijn gevolgd met het invoeren van vaste marktdagen.
De weekmarkt in Eygelshoven
Ook door Eygelshovenaren worden producten van land- en tuinbouw verkocht op markten. In het naburige Pruisen, in Kerkrade en in Heerlen. Heerlen heeft al sinds 1845 een weekmarkt. Op dinsdag 7 januari 1845 is de eerste marktdag voor granen en groenten in Heerlen. En vervolgens iedere volgende dinsdag. Op de Veemarkt is de granenmarkt en op de Kerkplaats de groentemarkt georganiseerd. Zo meldt de gemeente Heerlen in “Journal du Limbourg” op 8 december 1844. Later in 1849 wordt er een tweede marktdag ingesteld op zaterdagochtend.3 Ook Kerkrade heeft vanouds een weekmarkt op vrijdag. In 1893 ontstaat discussie tussen de gemeenten Heerlen en Kerkrade. Men constateerde dat producten gekocht op dinsdag in Heerlen vrijdags werden doorverkocht in Kerkrade. Waardoor er minder animo meer was voor de markt zaterdags in Heerlen. Voorstel van de Heerlense raad is om de marktdagen te ruilen. In Heerlen op dinsdag en vrijdag en in Kerkrade op zaterdag. Het gemeentebestuur van Heerlen zou het gaan bespreken met haar collega’s in Kerkrade. Nog steeds is er weekmarkt in Heerlen op dinsdag en zaterdag en in Kerkrade op vrijdag.
Na de Eerste Wereldoorlog komen er in steeds meer gemeenten weekmarkten. In Spekholzerheide is er sinds jaren een vee- en groentemarkt. Aangeboden worden varkens, kippen, boter, eieren en allerlei groenten van het seizoen. In Kerkrade wordt in 1924 de markt op vrijdag zelfs uitgebreid met manufacturen, mode-waren, lederwaren, galanterieën, porselein, glaswerk en kramerijen. In 1926 wordt in de raad van Kerkrade voorgelegd om ook een weekmarkt in Bleijerheide en Chèvremont in te stellen. Het voorstel wordt echter verworpen, vier marktdagen in Kerkrade wordt als te veel beschouwd.
In december 1924 geven gedeputeerde staten van Limburg goedkeuring op het besluit van de gemeenteraad van Eygelshoven van 27 oktober 1924 tot instelling van een weekmarkt. De eerste weekmarkt is dan op woensdag 1 april 1925 van 7:30 tot 12:30 uur zoals de advertentie in het Limburgsch Dagblad van 26 maart 1925 laat zien. Kramerijen, groenten, fruit, vis en andere levensmiddelen kunnen er worden verkocht en gekocht. De staanplaatsen zijn in eerste instantie kosteloos.
Aankondiging van de gemeente Eygelshoven tot het in stellen van een weekmarkt vanaf woensdag 1 april 1925 (Bron: Limburgsch Dagblad, Heerlen, 26-03-1925, pagina 4)
